COVİD-19 PANDEMİSİ SÜRECİNDEN DİYARBAKIR ESNAFININ ETKİLENME DURUMUNA İLİŞKİN ANKET RAPORU
NİSAN 2020
AMAÇ -YÖNTEM
Sosyo Politik Saha Araştırmaları Merkezi 13-16 Nisan 2020 tarihleri arasında, Diyarbakır da faaliyet yürüten Esnafların Koronavirüs sürecinden ve bu süreçle bağlantılı uygulamalardan nasıl etkilendiğine dair bir saha araştırması yürütmüştür.
Değişik işkollarına ve faaliyet alanlarına sahip 300 Esnafla yüz yüze olarak gerçekleştirilen anket soruları; esnafların demografik veriler yanında; çalışılan işletmenin faaliyet alanını, gelir ve mülkiyet durumunu, Pandemi sürecine dair tedbirlerini, bu süreçten etkilenme hallerini, bu sürece özgün ilan edilen devlet desteklerinden faydalanma düzeylerini, mensup oldukları Esnaf ve Sanatkarlar Odası tarafından desteklenme düzeylerini, sürecin Esnaflar nezdinde ortaya çıkan istihdamı nasıl etkilediğini anlamaya yardımcı olacak verilere ulaşmayı hedefleyen sorulardan oluşmuştur.
Diyarbakır özgülünde gerçekleştirilen araştırma ile ortaya çıkan sonuçlar; sürecin en fazla etkilenen işkollarını barındıran “Esnaflığın” önümüzdeki dönemde yaşayacağı güçlüklere dair de veriler barındırmaktadır.
ÖZET
36 sorudan oluşan anketten elde edilen yanıtları ve ilgili yanıtların önemli bir kısmının gelir ve faaliyet içeriği ile karşılaştırmasını içeren raporu özetleyecek olursak;
%81’i Erkek, %19’u Kadın esnaflardan oluşan araştırma grubumuz her yaş grubundan oluşurken en fazla katılımcının olduğu yaş grupları; %34’ü 25-34 yaş aralığından ve %39’u 35-44 yaş Aralığından oluşmuştur. %33’ünün Lise mezunu, %25,3’ünün Lisans mezunu, olduğu araştırma grubumuzun %31,7’si hane aylık gelirini 3501-5000 TL, %22,3’ü 5001 TL ve üzeri olarak beyan ederken %6,7’si 0-1500 TL olarak bildirmiştir.
Katılımcıların %82,7’si işletmelerinin kira olduğunu söylerken sadece %17,3’ü işletme mülküne sahip olduğunu ifade etmiştir. Kiracı olduğunu söyleyenlerin ilk iki sırasını;1501-2500 TL arası gelire sahip olanlar (%94,1’i kiracı) ile 0-1500 TL arası gelire sahip olanları (%90’ı) oluşturmuştur.
İş alanları karşılaştırmasına baktığımızda; Çiçekçi, Emlakçı, ve Eğitim Kurumları (Özel Okul, Rehabilitasyon vd.) işleten esnafının %100’ü Kiracı; Profesyonel Meslek esnafının %91,7’si; Cafe/Kahvehane esnafının %90,2’si; Elektrik-Elektronik malzeme işleriyle ilgilenen esnafının
%90’ı ; Kırtasiyeci esnafının %87,5’i; Bakkal/Büfe esnafının, Restoran/Otel işleten esnafın, Sağlık Hizmetleri (Eczane, Optik, Medikal) esnafının %85,5’i; Kuaför/Güzellik merk./Kozmetik esnafının %85’i Kiracı Unlu Mamüller esnafının %83,3’ü ; Kuruyemiş/Baharat satan esnafın %80’i Kiracı, Oto sanayi işleriyle ilgilene esnafın %80’i Kiracı olduğunu söylerken; Düğün Salonu işleten esnafın %100’ünün Mülk Sahibi olduğu görülmüştür.
‘Kiracıyım’ yanıtını veren %82,7’lik kesime “ Gecikeniz Kiranız Var Mı? “ sorusu yöneltilmiştir. Buna göre katılımcıların; %52’si Hayır, %48’i Evet demiştir. Hane geliri arttıkça geciken kirası olanların oranının da düştüğü görülmüştür. “Evet İse; Kaç Ay Gecikti? “ sorusuna katılımcıların %64,5’i 1 ay, %29,2’si 2 ay demiştir. Katılımcı grupta en fazla geciken kira süresinin 4 aylık olduğu görülmüştür.
Kirası en fazla geciken ilk 5 sıradaki işletme; Restoran/Otel esnafı (%83,3’ü), Çiçekçi esnafı (%83,3’ü), Kırtasiyeci esnafı (%75’i), Cafe/Kahvehane esnafı (%73,2’si) İnşaat malz./Tesisatçı esnafı (%69’u)’dır.
Esnafın geçinebilmesinde diğer bir kolaylaştırıcı unsur olan ikamet ettiği konutun mülkiyeti durumuna verilen yanıtlar ise şöyledir: %62,3’ü Mülk sahibiyim, %37,7’si Kiracıyım demiştir. Gelir grubu en düşük grubun %65’inin yaşadığı hanenin sahibi olması geçinebilmede bir avantaj olarak okunabilir iken hane sahipliğinde gelir durumu arttıkça oranın yükseldiği de tespit edilmiştir.
Katılımcı Esnaflara hangi konuda faaliyet yürüttüğü, faaliyet kolunun ne olduğu sorulmuştur. Buna göre katılımcıların; %22,8’i Bakkal/Büfe ( Şarküteri-Züccaciye-Tuhafiye-Pazarcı-Petshop-Toptancı), %13,7’si Cafe/Kahvehane, %10,3’ü Giyim( Tekstil/Konfeksiyon/Terzi/Kuru Temizleme), %9,7’si İnşaat Malzemeleri/Tesisat işleri, %6,7’si Kuaför/Güzellik merkezi-Kozmetik, %4’ü Profesyonel meslek(Mali müşavirlik-Reklam Ajansı-Mühendislik-Mimarlık-Avukat vb.), %3,7’si Sağlık hizmetleri(Eczane-Optik-Medikal), %3,7’si Unlu mamuller (Pastahane-Fırın), %3,3’ü Elektrik-Elektronik, % 3’ü Mobilya, %2,7’si Kırtasiye/Kitabevi, %2’si Çiçekçi, %2’si Eğitim kurumları (Özel okul/Rehabilitasyon merkezi), %2’si Emlak, %2’si Kuyumcu, %2’si Market, %2’si Restaurant/Otel, %1,7’si Kuruyemiş/Baharat, %1,7’si Oto sanayi, %1’i Düğün salonu işlettiğini bildirmiştir.
‘Faaliyet Süreniz Nedir?’ sorusu yöneltilmiştir. Buna göre katılımcıların; %34’ü faaliyet yürüttüğü süre aralığını 1-3 yıl, %24,3’ü 4-6 yıl, %12’si 7-9 yıl, %29,7’si 10 ve üstü yıl şeklinde yanıtlamıştır.
‘Ülkede Bir Ekonomik Kriz Olduğunu Düşünüyor Musunuz?’ sorusuna ayrıca katılımcıların %97,3’ü “Ülkede Bir Ekonomik Kriz olduğunu” söylerken, %2,7’si Hayır, yoktur demiştir.
‘Koronavirüs Salgınının Türkiye’de İlan Edildiği 11 Mart Tarihinden Bu Yana İş Yerinizi Açtınız Mı?’ sorusuna toplamda %35,1 i değişik nedenlerle açmadığını söylerken (%24,7’si Karantina uyguladım açmıyorum, %6,7’si Müşteri olmadığı için açmamaya başladım, %3,7’si Genelge kararı ile kapattım) %34,9’u Yarı zamanlı açmaya başladım, %14,7’si Eski rutinimdeki gibi işyerim hep açık oldu, %13’ü Arada bir açtım, %2,3’ü Daha çok açtım şeklinde yanıt vermişlerdir
Pandemi ilanından bu yana işyeri kapalı olma oranı en yüksek ilk 5 işletme; Düğün Salonu esnafının ile Eğitim Kurumları (Özel Okul, Rehabilitasyon vd.) esnafının %100’ü; Cafe/Kahvehane esnafının %95,1’i Kuaför/Güzellik merk. /Kozmetik esnafının %85’i İnşaat malz. /Tesisatçı esnafının %34,5’i’dir.
‘Koronavirüs’e Yakalanmamak İçin İş Yerinizde Ne Tür Tedbirler Aldınız?’ sorusuna birden çok yanıt veren katılımcıların; %26,6’sı Temizlik-dezenfektan- koruyucu malzemelerin tümünü aldım, kullanıyoruz, %24,3’ü Müşterilerle 1-2 metrelik sosyal (fiziksel) mesafe uygulayarak işimizi yapıyoruz, %14,4’ü İş yerimi yarı zamanlı açıyorum, %14,4’ü İş yerimi süreç bitene kadar kapattım, %8,6’sı Sadece dezenfektan- temizlik malzemeleri ile tedbir aldım, %4,8’i işyerimi ara sıra açıyorum, %3,8’i Hiçbir tedbir almıyorum, %3,1’i Çalışanlarımı gönderdim, tek başıma iş yerimi açıyorum şeklinde yanıt vermişlerdir.
‘Koronavirüs Nedeni İle Ortaya Çıkan Karantina Ve Tedbir Uygulamalarından Esnaf Olarak Nasıl Etkilendiklerine dair soruya birden çok yanıt veren katılımcıların; %25,5’i Kira, fatura, vergi, sigorta gibi giderlerimi karşılamakta güçlük çekmeye başladım, %21,4’ü Çalışma kapasitesi ve olanağımda düşüşler oldu, %16,9’u Banka kredi ve borçlarımı ödemekte güçlük çekmeye başladım, %16,6’sı Ev ihtiyaçlarını karşılamakta zorluk yaşamaya başladım, %11’i İşçi/Çalışan maaşlarını ödemekte zorlanmaya başladım, %6,2’si Çalışan sayısında azalmaya gitmek zorunda kaldım, %2,4’ü Etkilenmiyorum demiştir.
Çalışmanın önemli amaçlarından biride Pandemi sürecinin esnaf işletmelerinde neden olduğu istihdam kaybına ve nedenlerine dair verilere ulaşmaktı. Bu bağlamda öncelikli sorulardan ilkini işletmede kaç kişinin çalıştığına dair soru oluşturdu. Buna göre katılımcıların;
%66,3’ü ‘Koronavirüs Salgını Öncesi Çalışan İşçi Sayısının 1-3 Aralığında olduğunu söylerken, %22,7’si 4-6 Aralığında, %5’i 7-9 Aralığında ve %6’sı 10 ve üzeri olduğunu söylemiştir. Katılımcıların %26’sı bu süreçte ‘İşçi Çıkarmak Zorunda Kaldığını” söylerken %74’ü işten kimseyi çıkarmadığını bildirmiştir.
“İşten Çıkarmak Zorunda Kaldığınız Çalışanınız Oldu Mu?” sorusunun Faaliyet kolu sorusu ile karşılaştırmasına baktığımızda ise en çok işçinin çıkarıldığı ilk 5 faaliyet alanı şöyledir: Eğitim Kurumları (Özel Okul, Rehabilitasyon vd.) esnafının %83,3’ü, Oto sanayi esnafının %60’ı, Kuaför/Güzellik merk. /Kozmetik esnafının %55’i; Cafe/Kahvehane esnafının %53,7’si, Düğün Salonu esnafının %33,3’ü, İnşaat malz. /Tesisatçı esnafının %31’i’dir.
“Evet İse; Kaç Kişi Çıkarmak Zorunda Kaldınız?” sorusuna; %69,2’si 1-3 aralığında, %19,2’si 4-6 aralığında, %7,7’ssi 7-9 aralığında kişi %3,9’u 10 ve üzeri sayıda kişi işten çıkardığını söylemiştir. “Neden İşten Çıkardınız? “ sorusuna %71,8’i Ücretlerini verebilecek durumda olmamam nedeniyle, %14,1’i Karantina / Genelge kararı ile işletmemin kapalı olması nedeniyle, %10,3’ü Azalan iş yükü nedeni ile ihtiyacım kalmadığı için, %3,8’i 20 Yaş altının sokağa çıkma yasağından kaynaklı demiştir.
‘Ücretli veya Ücretsiz İzne Ayırmak Zorunda Kaldığınız Personeliniz Oldu Mu?’ sorusuna katılan Esnafların; %64,7’si Hayır, %35,3’ü Evet demiştir. “Ücretli veya Ücretsiz İzne Ayırmak Zorunda Kaldığınız Personeliniz Oldu Mu?” sorusunun Faaliyet Kolunuz sorusu ile karşılaştırmasına baktığımızda, işçi izne ayıran ilk beş faaliyet alanı ve oranı ise şöyledir:
Emlakçı esnafının %100’ü, Cafe/Kahvehane esnafının %85,4’ü, Eğitim Kurumları (Özel Okul, Rehabilitasyon vd.) esnafının %83,3’ü, Çiçekçi esnafının %66,7’si, Oto sanayi esnafının %60’ıdır. Kuaför/Güzellik merk. /Kozmetik esnafının, Kırtasiyeci esnafının ve Restoran/Otel esnafının %50’si.
Yine katılımcı esnafların %81,7’si bu süreçte ‘Çalışma Saatlerinde Değişikliğe Gittim” derken; %18,3’ü Hayır, gitmedim demiştir. Ayrıca Düğün Salonu esnafının, Eğitim Kurumları (Özel Okul, Rehabilitasyon vd.) esnafının, Kuaför/Güzellik merk. /Kozmetik esnafının, Kırtasiyeci esnafının, Oto sanayi esnafının ve Profesyonel Meslek esnafının %100’ünün çalışma saatlerinde değişikliğe gittiği, büyük kısmını ise hiç açmadığı tespit edilmiştir.
Katılımcılara ‘Koronavirüs Salgını Nedeniyle Ortaya Çıkan Bu Süreç Uzarsa Ne Tür Sorunlar Yaşayacağınızı Öngörüyorsunuz?’ sorusu da yöneltilmiştir. Alınan yanıtlara göre katılımcıların: %36,3’ü İflaslar artar, %20,3’ü Kira/Fatura/Vergi ödemelerinde sorun yaşanır, %17,3’ü Ekonomik kriz artacak-Derinleşecek demiştir.
Ayrıca Katılımcıların %58,4’ü Gelirinin giderini karşılamadığını söylerken %29,3’ü Kısmen karşılıyor, %12,3’ü karşılıyor demiştir.
‘Yakın Zaman İçerisinde Kepenk Kapatan Esnaf Komşu veya Tanıdığınız Oldu Mu?’ sorusuna katılımcıların: %78,7’si Evet, %21,3’ü Hayır derken; Evet diyen %78,7’lik kesime kaç esnafın kepenk kapattığını duydukları/bildikleri sorulmuştur. Buna göre katılımcıların: %45,3’ü 1-3 Aralığında, %34,3’ü 4-6 Aralığında, %2,5’i 7-9 Aralığında, %17,8’i 10 ve üzeri işletme/dükkân yanıtını vermişlerdir.
Bu süreçte ‘Kredi Ertelemesi Girişimleri olup olmadığı ” sorulan katılımcıların %70,3’ü Hayır, %29,7’si Evet demiştir. Kredi Ertelemesi girişiminde bulunan ilk 5 işletme alanı ve oranları şöyledir; Eğitim Kurumları (Özel Okul, Rehabilitasyon vd.) esnafının %100’ü; Profesyonel Meslek esnafının %66,7’si; Kırtasiyeci esnafının %50’si; Cafe/Kahvehane esnafının %48,8’i; Kuaför/Güzellik merk. /Kozmetik esnafının ve Oto sanayi esnafının %40’ı’dır.
‘Kredi Talebiniz Oldu Mu?’ sorusuna %63,7’si Hayır, %36,3’ü Evet demiştir. Kredi talebi en fazla olan gelir grubunun ilk iki sırasını 5001 TL ve üzeri gelire sahip olanlar (%55,2’si Evet) ile, 0-1500 TL arası gelire sahip olanlar (%45’i Evet) oluşturmuştur.
Kredi Talebi en çok olan ilk 5 işletme ve oranları ise şöyledir; Eğitim Kurumları (Özel Okul, Rehabilitasyon vd.) esnafının %83,3’ü; Çiçekçi esnafının %66,7’si; İnşaat malz./Tesisatçı esnafının %58,6’sı; Kuaför/Güzellik merk./Kozmetik esnafının %50’si; Oto sanayi esnafının %40’ı; Bakkal/Büfe esnafının %42’si.
‘Bu Süreçte Devlet Desteğinden Faydalandınız Mı?’ sorusu yöneltilen katılımcıların %95,7’si Hayır derken sadece %4,3’ü Evet demiştir. 0-1500 TL arası gelire sahip olanların tümü ise devlet desteğinden hiç faydalanmadıklarını söylemiştir. “Bu Süreçte Devlet Desteğinden Faydalandığını” söyleyen işletmelerin ilk 5 sırasını; Çiçekçi esnafının %16,7’si; Kuyumcu esnafının %16,7’si; Kuaför/Güzellik merk./Kozmetik esnafının %15’i; Kırtasiyeci esnafının %12,5’i; Cafe/Kahvehane esnafının %9,8’i oluşturmuştur.
Ayrıca devlet desteğinden faydalanan %4,3’lük kesime; “Ne Tür Desteklerden Faydalandıkları da” sorulmuş, %61,5’i Devlet bankası kredisi, %30,8’i Kısa çalışma ödeneği başvurusu, %7,7’si Kredi ertelemesi yanıtlarını vermiştir.
‘Devlet Desteğini Yeterli Buluyor Musunuz?’ sorusuna; %90,7 gibi ezici bir çoğunluk “Hayır”, %6’sı Kısmen derken sadece, %3,3’ü ise “Evet” demiştir
‘Esnaf ve Sanatkârlar Odasının Desteğini Yeterli Buluyor Musunuz?’ sorusuna ise; %87’si Hayır, %11,3’ü Kısmen derken sadece %1,7’si Evet demiştir. Bu yanıtlar bize esnafın, devlet ve üyesi olduğu Odası/Örgütlenmesi tarafından ihtiyaç duyulan desteklemeden yoksun hissettiğini göstermektedir.
‘Genel Olarak Esnafın Sizce En Önemli Sorunu Nedir?’ sorusuna katılımcıların; %22’si Nakdi girdi eksilmesi/Satışların azalması, %20,7’si Giderek derinleşen ekonomik kriz, %17’si Rutin ödemeler (Kira-Fatura-Vergi-Maaş), %14,3’ü Devlet desteğinin yetersizliği, %10’u Gelir gider dengesizliği, %8,3’ü Artan döviz kuru/Ürün maliyetlerinin artması, %3’ü Piyasalarının belirsizliği, %3’ü Psikolojik sorunların artması demiştir. Sadece %1,7’si Sorun yok şeklinde yanıt vermiştir.
Katılımcılara “Salgın Nedeniyle Esnaflar Açısından Ortaya Çıkan/Çıkması Muhtemel Sorunlarla Baş Edebilmek İçin Öncelikli 1. Öneriniz Nedir?” sorusu da yöneltilmiştir. Alınan yanıtlara göre katılımcıların: %62,7’si Geri ödemesiz veya faizsiz devlet desteği, %11,3’ü Vergi muafiyeti/SGK ödemelerinin ertelenmesi, %9’u Rutin fatura ve ödemelerin alınmaması veya ertelenmesi, %6,7’si Fikrim yok, %5,3’ü Çalışan işçilere maaş desteği, %5’i Kredi borç ertelemesi şeklinde yanıt vermişlerdir. Raporda ayrıca 2. ve 3. Öncelikli önerilerine dair yanıtlar da yer almaktadır.
Son olarak esnaflara ‘Hükümetin Koronavirüs Salgını İle Mücadele Kapsamındaki Genel Politikalarını Başarılı Buluyor Musunuz?” sorusu da yöneltilmiştir. Araştırma grubunun toplamda %71,7’si başarılı bulmadığını söyler iken (%39,7’si Hiç başarılı bulmuyorum, %32’si Başarısız buluyorum), başarılı bulanların toplam oranı sadece %17’dir (%15,7’si Başarılı buluyorum, %1,3’ü Çok başarılı buluyorum) %11,3’ü ise Kararsızım demiştir.
Çalışmanın tablo, grafik ve karşılaştırmalı sonuçları aşağıda, raporda ayrıntılı olarak yer almaktadır.