GİRİŞ:
Sosyo Politik Saha Araştırmaları Merkezi; Cumhuriyetin kuruluşundan bir süre sonra gündeme gelen, 1940 yılında resmen başlayan; yerleşim yer adlarının ve dağ, göl, tepe gibi doğal yer adlarının Türkçeleştirilmesine veya değiştirilmesine ilişkin kaynak araştırması gerçekleştirmiştir.
Eski isimlerin iadesi söylemiyle konunun en çok ve yeniden tartışılmaya başlandığı 2009 yılında,
Dönemin İçişleri Bakanı Beşir Atalay’ın “Yerelden talep gelmesi halinde eski isimlerin iade
edilebileceğine” dair demecinden (*) bu yana çok yol kat edilmiş olmasa da; dönem dönem gündem olan meseleyi derli toplu görmeyi kolaylaştırması maksadıyla İçişleri bakanlığına bağlı İller idaresi genel müdürlüğünce yayınlanan ve iki defa güncellenen “Köylerimiz” adlı kitapları ile 1977 yılında yayınlanan “Yeni Tabii Yer Adları” başlıklı kaynaklar incelenmiştir.
İl il yapılan isim değişikliklerine ilişkin tabloların yer aldığı çalışmanın incelediği ilgili kaynaklara göre; Türkçe olmayan yerleşke yerleri-köy adları ile tabii (doğal) yer adlarının Türkçeleştirilmesi ile ilgili çalışmalara 1940 yılında başlanmış, ancak 2. Dünya savaşından kaynaklı bu çalışmalar
ertelenmiş olup bir süre ara verilmesi kararlaştırılmıştır.
1956 da konu ilgili üniversite, bakanlık ve kurumların temsilcileri ile yapılan toplantıda bunların yetkili uzmanlarından oluşan “Ad Değiştirme İhtisas Kurulu” kurulmuş ve bakanlar kurulunun 19.10.1957 gün ve 4/9595 sayılı kararnamesi ile “Ad Değiştirme İhtisas Kurulu” çalışmalarına başlamıştır.
10 Haziran 1949 gün ve 5442 sayılı il idaresi kanununun 11 Mayıs 1959 gün ve 7267 sayılı Kanunla değiştirilen 2. Maddesinin ‘D’ fıkrasında yer alan “Türkçe olmayan ve iltibasa yer veren köy adları, Alâkadar Vilâyet Daimi Encümeninin mütalaası alındıktan sonra en kısa zamanda İçişleri Bakanlığınca değiştirilir” hükmü gereğince, Türkçe olmayan ve “yabancı kökten” geldiği
varsayılıp, karışıklığa yol açtığı düşünülen yaklaşık 12.000 köy adı İçişleri bakanlığı iller idaresi genel müdürlüğünde çalışan “Yabancı Adları Değiştirme Komisyonu” tarafından incelenerek Türkçe
adlarla değiştirilmiş ve kullanma alanına konmuştur.
Yapılan tüm bu köy adları ile ilgili değişiklikler 1968 yılında “Köylerimiz” adı altında hazırlanan kitapta yayınlanmıştır. Ancak 13 yıl sonra Belediye kuruluşlarında görülen hızlı artış birçok köyün tüzel kişiliğinin kalkmasına neden olmuştur. Geçen 13 yıllık süre içerisinde kurulan yeni köyler, köy adlarında meydana gelen değişiklikler, yine idari bağlılık değiştirme gerekçeleri ile kitabın yeniden gözen geçirilmesinin zorunlu olduğu tartışılmıştır. 34 numaralı Milli Güvenlik Konsey Karar uyarınca 1981 yılında Sıkıyönetim Komutanlıklarınca yapılan uygulamada köy sayısında ve bağlılık
durumlarında önemli ölçüde değişiklikler meydana getirmiştir.
Tüm bu gerekçelerle 1981 yılında İçişleri Bakanlığı İller idaresi genel müdürlüğünce “Köylerimiz” adlı kitap güncellenerek yeniden yayınlanmış olup, kitap son halini almıştır.
12bin ismin değiştirildiğini bildiren “Köylerimiz” adlı kitaba göre; 20 Kürt kentinde 7017 köy adı değiştirilmiş olup bunlar şu kentlerden oluşmuştur;
ADIYAMAN, AĞRI, BİNGÖL, BİTLİS, DİYARBAKIR, ELAZIĞ, ERZİNCAN, ERZURUM, G.ANTEP, HAKKARİ,K.MARAŞ,KARS,
MALATYA,MARDİN,MUŞ,SİİRT,SİVAS,Ş.URFA,TUNCELİ (DERSİM),VAN.
Ancak günümüzde ARDAHAN, IĞDIR kentleri o dönem için KARS iline; BATMAN ve ŞIRNAK kentleri ise SİİRT iline bağlı ilçe veya bucak olarak geçtiği için yukarıda adı geçen 20 kent arasında yer verilmemiştir.
Ayrıca 1965-70 ve 1975-76 yılları arasında yayınlanan kararnameler de değiştirilen 1819 Doğal yer adı yer almaktadır. 1977 yılında yayınlanan “Yeni Tabii Yer Adları” kitabında doğal yer adlarında yapılan değişiklikler detaylı şekilde gösterilmiş olup; 1819 DOĞAL yer adının 864’ü adı geçen 20 Kürt kentinde yer almıştır.
İsim değişikliklerinin ayrıntılı listesini görmek için tıklayınız…