FAAL OLAN BÖLGE DERNEKLERİNE İLİŞKİN AÇIK KAYNAKLARDA YER ALAN TEMEL VERİLERE İLİŞKİN ARAŞTIRMA
GİRİŞ
Sosyo Politik Saha Araştırmaları Merkezi, İçişleri Bakanlığı’nın açık kaynaklardan paylaştığı resmi verilerini kullanarak; 2015 yılından itibaren Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgesine bağlı 17 kentte yer alan derneklerin aktiflik durumlarına, performanslarına, insan ve maddi kaynaklarına ilişkin bir inceleme gerçekleştirmiştir.
Sivil toplumun gelişmesinde önemli işlevler atfedilen derneklere ilişkin yapılan inceleme sonunda elde edilen verileri özetleyecek olursak;
20 Kasım 2020 itibari ile İçişleri Bakanlığının resmi kayıtlarına göre Türkiye’de 121.503 faal dernek bulunmaktadır. Bu derneklerin %34,89’u (42.338 dernek) Marmara bölgesinde, %18,28’i (22.211 dernek) İç Anadolu Bölgesinde yer alırken; En az sayıda derneğin (%6,37’i) Güneydoğu Anadolu Bölgesi ile (%5,44’ü) Doğu Anadolu Bölgesinde yer aldığı görülmüştür.
Aralarında Gaziantep, Diyarbakır, Van, Hakkari, Mardin, Ağrı, Muş gibi illerin olduğu bölgedeki 17 kentin 2015-2020 yılları arasındaki faal dernek sayıları incelendiğinde 2016’da küçük bir düşme olsa da dernek sayılarında artışlar göze çarparken; dernek sayısının her yıl en yüksek olduğu kent Gaziantep iken en düşük dernek sayısının Dersim’de (Tunceli) olduğu görülmüştür. Bununla birlikte Diyarbakır’da, Şırnak’ta, Hakkari’de, Dersim’de, 2015 yılına göre 2018 yılına kadar faal dernek sayılarında düşüş olduğu; Van’da, Bitlis’te, Kars’ta, Siirt’te ise 2015 sonrası dernek sayılarında düzenli düşüşler olduğu gözlenmiştir.
Ayrıca Gaziantep’te 2015 yılında 1782 olan dernek sayısının 2020’ye gelindiğinde %55 dolayında artarak 2.748 olduğu görülmüştür. Öte yandan 17 kentteki toplam dernek sayılarının tüm Türkiye’deki toplam dernek sayılarındaki oranları incelendiğinde 2015-2017 yılları arası ile 2019-2020 yıları arasında düşüşler olduğu dikkat çekmiştir.
17 Kentte faaliyet gösteren toplam dernek sayısının (10.679) Türkiye’deki toplam dernek sayısındaki (121.503 ) oranlarına baktığımızda ise Gaziantep %2,26 ile açık ara ilk sırayı alırken Hakkari, Siirt ve Dersim en düşük oranlara sahiptirler.
17 Kentte faaliyet yürüten derneklerin 5 yıllık gelirlerinin yer aldığı tabloyu incelediğimizde toplam gelirler düzenli olarak artsa da; Siirt, Ağrı, Dersim, Bitlis, Iğdır gibi kentlerde dalgalı düşüşlerin olduğu görülmüştür. Yıllar arasında gelir farkının en fazla 2018-2019 yılları arası olduğu tespit edilmiştir.
Yine Gaziantep kentinde 2019 yılı dernek sayısı (2726) 2015 yılı dernek sayısından (1782) 1,5 kat fazla olmasına karşın toplam gelirin 4,9 kat artması; Şırnak kentinde önceki yıla göre toplam dernek sayısı sadece 19 artmış olmasına karşın toplam gelirin 2019’da yaklaşık 5,4 kat arttığı, Mardin’de bir önceki yıla göre 43 dernek artışı olmasına karşın derneklere ait 2019 yılı toplam gelirin yaklaşık 2,8 kat arttığı dikkat çekmiştir. Ayrıca kentlerin Türkiye geneli gelir toplamındaki dağılımlarında Gaziantep %7,34 ile ilk sırayı, Mardin %0,30 ile ikinci sırayı almıştır.
Yereldeki Derneklerin gelir artışındaki düzensizlik ve farkların nedenleri araştırmayı hak etmektedir.
17 Bölge Kentinde yer alan derneklerin faaliyet alanlarının dağılımları incelendiğinde: Spor ve Spor ile ilgili derneklerin toplamda 14 kentte 1. Sırada yer aldığı; Mesleki ve Dayanışma derneklerinin sadece Şanlıurfa da (%24,18 ) 1. Sırada olduğu; Dini Hizmetlerin Gerçekleştirilmesine Yönelik Faaliyet Gösteren Derneklerin: Van (%23,36) ve Bitlis’de (%29,09) 1. Sırada yer aldığı; Gıda Tarım ve Hayvancılık alanında faaliyet yürüten derneğin olmadığı tek kentin Iğdır olduğu; Dış Türkler ile Dayanışma Derneklerinin 17 kent arasında yalnız Gaziantep (%0,11), Iğdır (% 2,06 ) ve Kars’ta (%0,35) olduğu görülmüştür.
Öte yandan Türkiye genelinde 358 derneğe kamu yararına çalışan dernek statüsü verilirken; 17 kentte kamu yararına çalışan dernek statüsü taşıyan sadece iki dernek olduğu görülmektedir: Diyarbakır ve Gaziantep’te bulunan Verem Savaş dernekleri.
Faal derneklerde çalışma biçimine ilişkin 2015-2019 yıllarına ait tabloya göre; tam zamanlı çalışan sayısının toplamda her yıl arttığı, yarı zamanlı çalışma sayısında dalgalı bir düşüş olduğu, proje bazlı çalışan sayısının genel olarak arttığı söylenebilir.
Yine tüm yıllar incelendiğinde bazı kentlerde farklılık olsa da toplamda maaşlı çalışan sayısının, gönüllü çalışan sayısından fazla olduğu; maaşlı çalışan sayıları sürekli artarken; gönüllü çalışan sayılarında bazı yıllarda düşüş olduğu görülmüştür. Ayrıca veriler bize derneklerin ciddi birer istihdam alanı olmaya başladığını göstermektedir.
Özetlemeye çalıştığımız araştırmanın tablo ve ayrıntıları için tıklayınız..